Delik Delme İşleminin Endüstrideki Önemi
Matkaplarla delik delme işlemi, talaşlı üretim tekniklerinden biri olup. matkap dediğimiz kesici aletlerle iş parçaları üzerine silindirik delikler açmaktır. Matkapla delme işleminde delikler, delik zımbaları ile delinmiş olan deliklerden ve döküm yolu ile yapılmış deliklerden daha temiz yüzeyli ve daha hassas ölçü tamlığında delinir. Delikler, bağlantı elemanlarının (perçin, vida, pim gibi] takılması ve makine elemanlarının (miller, akslar kavramalar gibi) yataklanması için delinir. Makine parçalarının üzerinde öyle hassas delikler vardır ki; bunlar, sadece matkapla delinmiş hâli ile kullanılamazlar. Makine gövdeleri üzerindeki bu tür deliklerin işlenmesinde, bir hatanın veya bir dalgınlığın meydana getirdiği maddi zararların önlenmesi büyük zorluklar meydana getirebilir. Bu yüzden delik delme işlemi hiç bir zaman basit bir iş olarak düşünülmemelidir.
Diğer taraftan delme işlemlerinde emniyet kurallarına uyulmazsa veya bir iş delinirken gereken güvenlik önlemleri alınmazsa iş kazaları meydana gelebilir. O halde bir delme işleminde maddi ve manevî zararların meydana gelme olasılığı diğer bazı işlemlerden daha az değil bilakis daha fazladır. İşte bu yüzden tesviyecilikte, iş parçalarının üzerine delik delme işlemlerinde gereken dikkatin ve titizliğin gösterilmesi şart olacaktır.
Delik Delmede Kullanılan Makineler
Matkap denilen kesici aletlerle iş parçalan üzerinden talaş kaldırarak silindirik delikler açmak için yapılmış makinelere "delme makineleri" denir. Delme makineleri ifadesi genel anlamda bir adlandırma olduğundan delme işlemi yapan her makine bu anlamın içine girer. Tesviyecilik mesleğinde delme makinelerini daha doğru tanımlamak için, sadece iki el ile tutularak en fazla 13 mm ye kadar her konumda delme yapan makinelere "El Matkapları" bir masa üzerine oturtularak kullanılan delme makinelerine "Masa Matkapları" ve yere (zemine) oturtularak kullanılan delme makinelerine de "Matkap Makineleri" (eski adı matkap tezgâhı) denilmiştir.
Bir matkap makinesinin tipi nasıl olursa olsun, üzerinde; matkaba delme hareketini veren bir elektrik motoru, matkabın devir sayısının ayarlandığı bir hız kutusu (dişli kutusu) ve matkabın takıldığı bir matkap mili (eski adı fener mili) vardır. Ayrıca, makineyi oluşturan bu üç ana elemandan başka, iş tablası, makine gövdesi (sütun), başlık, soğutma sıvısı sistemi vb. elemanlardan meydana gelir. Büyük tip matkap makinelerinde bu kısımların dışında ek parçalar (aksesuarlar) da bulunmaktadır.
Elde Kullanılan Matkap Makineleri
El matkapları, adında anlaşılacağı gibi elde tanışabilen, küçük gövdeli, ağırlıkları 2,5-8 kg arasında değişen çeşitli tiplerde yapılmış delme makineleridir.
El matkapları tek fazlı alternatif akımla çalışırlar. Motor, makinenin gövdesi içine yerleştirilmiş ve gövde elektrik akımını geçirmeyecek şekilde yalıtılmıştır. Şekil 2.1de bir el matkabı ve şekil 2.2de el matkabının basit bir gövde üzerine takılarak kullanılması görülmektedir.
El matkapları, hafif olması, her türlü çalışma konumlarında kolaylıkla kullanılması ve devir sayılarının kademesiz olarak ayarlanması gibi, önemli özelliklerinden dolayı hemen hemen her alanda kullanılan aletlerdir. Özellikle montaj, bakım ve onarım işlerinde çok geniş kullanma alanları vardır.
El matkapları, ağırlık ve boy olarak küçük olmalarına rağmen, metallere 13mm, betona ve taşa 16mm çaplarda delik delebilirler. Bunlardan başka daha büyük çaplarda delik delen el matkapları da vardır.
El matkapları ile beton ve taş delerken darbeli çalışma konumuna getirilir. Ayrıca sol helisli matkaplarla da delme yapacak şekilde, sola dönüşlü olarak da yapılmışlardır. Bu özelliklerinde dolayı el matkapları üniversal (çok yönlü) bir matkap makinesi sayılırlar.
El matkapları ile çalışırken dikkatli olmak gerekir. Delme esnasında matkabın ucu parçadan çıkmak üzereyken baskı kuvveti azaltılmalıdır. Buna dikkat edilmez ise matkap işe birden dalarak; ya matkap işi yukarı çeker veya iş matkabı aşağı çeker, veya burulma kuvveti birden arttığından matkap kırılabilir. Bu gibi hallerde parça fırlayabileceğinden derin yaralanmalara varan iş kazaları da olabilir.
El matkapları ile çalışırken dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri de elektrik donanımının güvenli olmasıdır. El matkaplarının üzerindeki orijinal fişleri toprak hatlı olarak yapılmıştır. Matkabın fişi ancak toprak hatlı bir prize takılmalıdır. Aksi yapılırsa elektrik çarpması tehlikesi ile karşı karşıya kalınır. Eğer matkabın fişi bozulmuş ise ve değiştirilmesi gerekiyorsa, mutlak surette toprak hatlı bir fiş takılmalıdır.
Radyal Matkap Makineleri
Radyal matkap makineleri sütunlu matkap makinelerine benzerler. Ancak, radyal matkaplarda, sütun etrafında 360º dönebilen radyal bir gövde vardır
Matkap milinin bulunduğu blok bu gövde üzerinde bulunmakta ve matkap bloğu, radyal gövde üzerinde iler geri ettirilerek işin konumuna göre ayarlanmaktadır.
Radyal matkaplar çeşitli büyüklüklerdeki iş gövdelerini işleyebilmek için çeşitli büyüklüklerde yapılırlar. Çok büyük işler için konsol gövdesi 3 metreye varan makineler yapılmıştır. Bunların, en önemli özelliği, işin bir bağlanışında üzerindeki çeşitli konumlardaki delme işlemlerini garantili olarak işleme olanağını sağlamasıdır. Matkap başlığı aynı zamanda açılı olarak ayarlanabildiği için bu tip makinelerde iş yapma olanakları çoğalmaktadır.
Radyal matkaplarda işleme olanakları geniş ve iş kapasitesi büyüktür. Şekilde görülen prizma, makinenin yardımcı bir parçası olup üzerine iş bağlamaya yarar. Diğer taraftan işin durumuna göre daha başka prizmalar da yapılabilir veya iş parçalarının seri şekilde yapımı için hazırlanmış olan iş kalıpları bu tür prizmalar üzerine bağlanarak işleme zamanı kısaltılır ve aynı zamanda işin kalite garantisi sağlanmış olur.
Matkapla delik delerken dikkat edilmesi gereken noktalar
İş parçası markalanır ve deliğin merkezi, 90º bir nokta ile noktalanır. Şayet hassas bir delik delinmesi söz konusu ise, delik aşağıdaki işlem sırasına göre markalanmış olmalıdır:
- Delik merkezine 90º nokta vurularak deliğin çapına eşit bir daire çizilir. Sonra dairenin eksenleri kestiği noktalara aynı nokta ile birer küçük nokta vurulur. Bu noktalar, delme esnasında matkabın sapıp sapmadığını kontrol etmek içindir. Daha sonra ucu düzgün bir pergel ile takriben 1mm büyük çapta bir kontrol dairesi çizilir. Kontrol dairesi, matkabın delme esnasında sapıp sapmadığını daha iyi kontrol etmek içindir. Son işlem ise delik merkezinin bu kez 90º bilenmiş bir delik noktası ile yeniden noktalanmasıdır. Bu işlemde yapıldıktan sonra, şekilde görüldüğü gibi eksenler arasında 0,02mm hassasiyetinde delik delinebilir.
- Matkabın bilenmesi kusursuz olmalı bileme aparatı yok ise, mutlak suretle bileme mastarına göre bileme yapılmalıdır.
- Konik saplı matkaplar kullanılırken, matkabın sapı ezik olmamalı ve iyice temizlenmiş olmalıdır
- İş tablasının ve mengenenin zarar görmesi tehlikesini ortadan kaldırmak için, işin altına düzgün bir altlık konur.
- 10mm den büyük deliklere, esas matkap çapının üçte biri kadar bir matkapla, bir ön delik delinir. Eğer büyük çaplı matkapla doğrudan doğruya delinmeye kalkılırsa, matkap işe zor dalar ve bu yüzden çok ısınır. Buna dikkat edilmezse matkap bir anda menevişlenerek kesme özelliğini kaybeder.
- Her türlü kesici aletle çalışırken olduğu gibi, matkaplarla çalışırken de dikkatli ve duyarlı olmak gerekir. Öyle ki, matkabın çıkardığı sesten, iyi kesip kesmediği ve çıkan talaşların şeklinden de ağızların her ikisinin de aynı derecede kesip kesmediğini anlayabilme hassasiyetine sahip olunmalıdır.
KAYNAKLAR
www.geocities.com
www.odevarsivi.com
www.alimalkoc.com
